Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự và thay đổi mức độ nghiêm trọng của tội phạm
1. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là những yếu tố làm thay đổi mức độ nghiêm trọng của hành vi phạm tội
Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong một vụ án sẽ làm thay đổi mức độ nguy hiểm của tội phạm đó. Tuy nhiên, chúng chỉ ảnh hưởng đến mức độ nghiêm trọng nội dung tội phạm và khung hình phạt, không làm thay đổi tính chất của tội phạm. Điều này có nghĩa là không phải lúc nào cũng bị xử phạt cao hơn mức cao nhất của khung hình phạt. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự được quy định tại Điều 52 Bộ luật hình sự.
2. Các tình tiết tăng nặng có thể được quy định là tình tiết định tội hoặc tình tiết tăng nặng định khung hình phạt
Trong số các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, có những tình tiết đóng vai trò là tình tiết định tội hoặc tình tiết tăng nặng định khung hình phạt của một số tội phạm cụ thể. Các tình tiết tăng nặng định khung hình phạt là những yếu tố làm thay đổi tính chất nguy hiểm của hành vi phạm tội trong từng tội phạm cụ thể. Ví dụ, theo quy định tại Điều 168 BLHS:
- Các tình tiết như có tổ chức, có tính chất chuyên nghiệp, đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ mà biết có thai, người già yếu hoặc người không có khả năng tự vệ và tái phạm nguy hiểm… được xem là tình tiết tăng nặng định khung hình phạt.
- Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh… cũng là tình tiết tăng nặng định khung hình phạt.
- Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp… cũng được xem là tình tiết tăng nặng định khung hình phạt.
3. Một số trường hợp cần lưu ý khi áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
Cần lưu ý một số trường hợp khi áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự:
- Khi tình tiết tăng nặng đã được quy định là tình tiết định tội, không áp dụng thêm tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tương ứng.
- Khi tình tiết tăng nặng đã được quy định là tình tiết tăng nặng định khung hình phạt trong một vụ án cụ thể, không áp dụng thêm tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tương ứng.
- Khi kết án bị cáo về một tội phạm cụ thể theo tình tiết tăng nặng định khung hình phạt mà tình tiết đó cũng là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, không áp dụng thêm tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tương ứng.
- Khi kết án bị cáo về một tội phạm cụ thể theo tình tiết tăng nặng định khung hình phạt mặc dù đã phạm tội trong trường hợp có tình tiết tăng nặng định khung nhẹ hơn và tình tiết nhẹ hơn cũng là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, không áp dụng thêm tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tương ứng.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng chỉ dựa trên Nghị quyết số 03/2020/NQ-HĐTP ngày 30 tháng 12 năm 2020 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, việc áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong các trường hợp nêu trên là không chính xác. Một số điểm trong hướng dẫn không phù hợp với quy định tại khoản 2 Điều 52 Bộ luật hình sự.
